به گزارش خبرگزاری حوزه از مشهد، دکتر فهیمه شریعتی، استاد دانشگاه فردوسی، در نشست تخصصی«ذهن و مسائل آن از نگاه فیلسوفان اسلامی و فلاسفه ذهن»، در سالن اجتماعات مرکز پاسخگویی به سؤالات شرعی، در جمع بانوان عضو مجمع عالی حکمت اسلامی مشهد به اهمیت اهمیت نفس شناسی در آغاز اشاره کرد و گفت: انسان و جایگاه آن در دید متفکران معرفی کننده هستی شناسی آنان است. از این رو انسان شناسی انواع رویکردهای گوناگون را به خود دیده است.
وی با بیان اینکه انسان در نگرش عارف، فیلسوف، متکلم، جامعه شناس، فیزیکدان و ... متفاوت است، اظهار کرد: یکی انسان را سالکی در حال سلوک ابدی می بیند، دیگری بیننده و نظاره گری که باید جهان را کشف کند و آن یک مصلحی که باید فقر را بزداید. این امر نشان دهنده موقعیت منحصر به فرد انسان شناسی در نظام های فکری متعدد است.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد افزود: در اواسط قرن بیستم محققان در حوزه های مختلف متوجه شدند که همه در مسئله مشترکی در حال تحقیق هستند و این روشهای گوناگون و زوایای دید متفاوت می تواند حالت تکمیل کنندگی نسبت به یکدیگر داشته باشد.
شریعتی با بیان اینکه علوم شناختی مطالعه علمی ذهن است، ادامه داد: منظور از ذهن مجموع هر آن چیزیست که نمودهای هوشمندی و آگاهی مانند تفکر، ادراک، حافظه، استدلال و .... هستند.
وی در تعریف این علوم گفت: علوم شناختی رویکردی میان رشته ای است که مجموعه ای از روشهای مطالعاتی را در مطالعه ساختار و قوای شناختی به کار می گیرد و به بررسی روند تغییرات و تکامل های آن در تاریخ و نیز در طول حیات هر فرد می پردازد، همچنین روان شناسی شناختی، علم اعصاب، فلسفه ذهن، انسان شناسی شناختی، هوش مصنوعی، زبان شناسی و ...از زیر مجموعه های علوم شناختی هستند
فلسفه ذهن
استاد دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه به تعریف فلسلفه ذهن پرداخت و افزود: واژه ذهن در ترکیب فلسفه ذهن نه به معنی معرفتی و خاص آن که معادل قوه فهمیدن است، بلکه به معنی عام آن که در برابر بدن بکار می رود دلالت دارد و از این رو شامل همه قوای معرفتی روانی، ارادی و روحی انسان می شود.
وی افزود: فلسفه ذهن یکی از شاخه های فلسفه تحلیلی است که در قرن بیستم شکل گرفت. نظریهها، اکتشافات و پیشرفتهای حاصل در حوزههای روانشناسی، عصبشناسی، بافتشناسی مغز، زیستشناسی و علوم کامپیوتری تاثیر پردامنه و چشمگیری بر دیدگاه فلاسفه ذهن داشته است.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد، با اشاره به اینکه «مهمترین مسائل فلسفه ذهن»مسئله ذهن و بدن،علیت ذهنی و آگاهی است ، افزود: ویژگی های متعددی به عنوان مشخصه های امر ذهنی در آثار فلاسفه معرفی شده است. از آن جمله اول شخص بودن و آگاهی است ؛ متعلق بی واسطه معرفت یا بی واسطه بودن، از دیگر خصوصیات امر ذهنی است. در سنت فلسفی، این امر را دریافت حضوری می نامند. اول شخص بودن به معنی دریافت بدون واسطه است، همچنین آگاهی یکی از مشخصه های مهم امر ذهنی بلکه جامع ویژگی های امور ذهنی آگاهانه بودن آن است.
ارتباط ذهن وبدن
وی با تاکید براینکه یکی از مهمترین نشانه های امر ذهنی، حیث التفاتی معرفی شده است ، که به معنای ناظر بودن به امری یا درباره چیزی بودن است ، به ارتباط ذهن و بدن اشاره کرد و افزود: درباره چگونگی ارتباط نفس و بدن دو دسته نظریات در فلسفه ذهن وجود دارد: یگانه انگارو دو گانه انگار.
شریعتی در تعریف دوگانهانگاری گفت: معمولا در فلسفه غرب دکارت بهعنوان سردمدار دوگانهانگاری و دلیل وی مبتنی بر دوگانگی نفس و بدن و اصالت نفس ذکر میشود. برطبق دوگانهانگاری دکارتی وجود انسان از دو بخش تشکیل شده است که آن دو بخش عبارت از ذهن و بدن هستند.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: این دو بخش کاملا هماهنگ با یکدیگرند. ذهن کاملا بدون بعد و دارای ماهیتی غیرفیزیکی است. این دو بعد از هم جدا نیستند و میتوانند در یکدیگر تاثیرگذارند یا متاثر شوند. معمولا این دیدگاه به دکارت منسوب میشود حال آنکه او با طرحی نو آن را بیان کرد و قبلا از افلاطون تا دکارت عمدتا تفکر دوآلیستی بر فلاسفه سایه افکنده بود.
وی یادآور شد: ابن سینا در میان فلاسفه مسلمان بیش از دیگران تلاش های فراوانی در مباحث نفس شناسی کرده و بطور قوی از این دیدگاه دفاع می کند.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه دوگانه انگاری در گفتگوهای فلسفی با چالش های اساسی مواجه شده است، افزود: خصوصا دو مشکل که بحث در آن ها گاهی چنان به درازا کشیده می شود که به نظر حل نشدنی می آید در این جا وجود دارد. نخست این که نفوس مجرد چگونه تشخص یافته و در طول زمان شناسایی می شوند. مسئله دوم این که چگونه امر مجرد می تواند ارتباط علی با امر مادی داشته باشد؟
شریعتی در بخشی از این نشست به نظرات یگانه انگارانه اشاره کرد و افزود: در کنار فیزیکالیسم، یگانه انگاری غیر فیزیکالیستی وجود دارد که اگرچه مورد توجه در فلسفه ذهن نیست اما صدر المتالهین بطور بسیار قوی توانسته است مبانی و اصول آن را تبیین نماید.
وی با اشاره به اینکه در مقابل دوگانهانگاران، دسته دوم نظراتی است که در آنها فقط بهوجود یک حقیقت اعتقاد است، افزود:یگانه انگاری فیزیکالیستی: در مهمترین رویکرد این دسته از نظرات تنها وجود بدن پذیرفته میشود که فیالجمله به فیزیکالیسم معروف است و مشهورترین آن نظرات رفتارگرایی، کارکرد گرایی واینهمانی میباشد.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد در این باره افزود: نحوه ارتباط بدن مادی با نفس مجرد را ابن سینا از طریق روح بخاری توضیح می دهد؛روح بخاری جسم و نفس مجرد است؛ روح بخاری وقتی از بدن مفارقت کند از بین می رود ولی نفس هنگام مفارقت از بین نمی رود.
شریعتی خاطرنشان کرد: نفس محرک بدن است و حیات را به وسیله روح بخاری به بدن میرساند ولی روح بخاری بدون واسطه این امور را انجام میدهد پس روح بخاری علت قریب حیات انسان است و نفس علت بعید آن است
وی تصریح کرد: با بررسی آثار متعدد ابن سینا اعم از فلسفی، پزشکی ، تفسیری، عرفانی و ... می توان مشاهده کرد که او نیز این نگاه میان رشته ای به نفس ، حالات و قوای آن را در آثارش نشان داده است.
شریعتی با بیان اینکه از نظر ابن سینا نفس با بدن حادث می شود، افزود: این قول که به آن روحانیۀ الحدوث بودن نفس گویند در مقابل نظر حکمت متعالیه است که نفس را به وسیله بدن حادث می داند.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه جسمانیه الحدوث بودن نفس انسان نظر حکمت متعالیه گفت در این نگرش اگرچه نفس قائم به ذات است امّا در بستری از امر جسمانی تحقق یافته است و با گذر از نشآت گوناگون تکامل و در طی حرکت جوهری تجرد نسبی و سپس تجرد کامل می یابد اما این مرتبه برای همه نفوس نیست و در این جهان اوحدی از نفوس این مقام را می یابد.
وی اظهار کرد: مسئله جسمانی بودن حدوث نفس در مباحث نفس شناسی ملاصدرا یکی از مهمترین اجزای مجموعه ای است که نقش محوری را در تبیین نوع نگاه خاص و متفاوت ملاصدرا به نفس در حکمت متعالیه بازی می کند. این اصل در پرتو اصل اصالت وجود، تشکیک وجود و به همراهی اصل حرکت جوهری، بسترساز بروز نگرش خاص و انعطاف پذیرتر حکمت متعالیه به انسان و در گستره ای بالاتر به جهان هستند.
گفتنی است، نشست تخصصی «ذهن و مسائل آن از منظرفلسفه غرب و فلسفه اسلامی» به همت واحد خواهران مجمع عالی حکمت اسلامی، در مرکز پاسخگویی به سوالات شرعی شهید هاشمی نژاد برگزار شد.
انتهای پیام/۳۱۳/۲۴
